محمد تعلیقیزادهتعلیقی زاده، محمدبن محمد فَناری، تاریخ نگار دربار عثمانی (شهنامه جی) در قرن دهم است. ۱ - زمان و محل تولدتعلیقی زاده در یکی از سال‌های ۹۴۷ تا ۹۵۶/ دهه ۱۵۴۰ در ولایت آیدین در آناطولی غربی به دنیا آمد. ۲ - نسباو از تبار خاندان مشهور فناری بود و چنان‌که از شهرتش پیداست، ظاهراً پدرش از خطاطان زبردست، بویژه در نگارش خط تعلیق، بوده است. ۳ - مناصبتعلیقی زاده از ۹۶۹ در مغنیسا (مانیسا) کاتب شاهزاده مراد بود و در ۹۸۲ که مراد (= مراد سوم، حک: ۹۸۲ـ۱۰۰۳) به تخت نشست، کاتبِ بایگانی کل سلطنتی شد. در ۹۹۱ـ۹۹۳، در عملیات نظامی علیه ایران (به فرماندهی عثمان پاشا) ــ با انجام خدمات منشیگری ــ شرکت کرد. در حدود ۹۹۸، به دستیاری لقمان، که سَرْشهنامه جی بود، منصوب شد. در ۱۰۰۴، لقمان از همراهی با محمد سوم در نبرد مجارستان سر باز زد و منصب او را به تعلیقی زاده دادند. او تا ۱۰۰۹ در این مقام بود و احتمالاً بین ۱۰۱۱ و ۱۰۲۰ درگذشت. ۴ - آثارتعلیقی زاده پیش از انتصابش به سمت تاریخ نگاری دربار، سه کتاب نوشت: فراست نامه (۹۸۲ـ۹۸۳) در باره ارتباط ویژگی‌های ظاهری انسان با شخصیتش، تبریزیّه (۹۹۳)، و گرجستان سفری (۹۹۳) در باره جنگ‌های ایران. ۴.۱ - آثار بعد از انتصاباو از دوره شهنامه جی بودنش نیز سه اثر دیگر به جای گذارد: شمائل نامه آل عثمان (۱۰۰۱ـ۱۰۰۲) که شرح مختصری از ویژگی‌های شاخص خاندان عثمانی است، شهنامه همایون (۱۰۰۴ـ ۱۰۰۵)، و اَگری فَتحی تاریخی (۱۰۰۶ـ۱۰۰۷) به نظم در باره نبرد‌های سِنان پاشا و محمد سوم در مجارستان. ۴.۲ - آثار منثوراگرچه اولین تاریخ نگاران دربار، به لحاظ قالب و زبان ، از شاهنامه فردوسی تقلید می‌کردند، تعلیقی زاده، بجز در یک مورد، آثاری منثور به سبک «انشا» ی عثمانی تألیف کرد. ظاهراً اندکی پس از عزل او، مقام شهنامه جی منسوخ شد. ۵ - فهرست منابع(۱) نجیب عاصم، «عثمانلی تاریخنویسلری و مورخ لری: شهنامه جیلر»، در تاریخ عثمانی انجمنی مجموعه سی، ج ۲، ش ۷ (۱۹۱۱)، ص ۴۳۲ـ ۴۳۴. ۶ - پانویس۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تعلیقی زاده»، شماره۳۶۴۴. |